Frans De Maegd
Naar aanleiding van de 200ste verjaardag van de nederlaag van Napoleon Bonaparte in de slag bij Waterloo op 18 juni 1815 verschenen er verschillende artikels waarbij Napoleon wordt vergeleken met Hitler. Is deze vergelijking terecht?
Een voorbeeld van dergelijk artikel verscheen in het populaire Dailymail (online) met als titel: The French Fuhrer: Genocidal Napoleon was as barbaric as Hitler, historian claims[1]
Het artikel neemt enkele beschuldigingen van de Franse historicus Claude Ribbe[2] gretig over. Hij verwijst hierbij naar de politiek en de praktijken van Napoleon en de Fransen ten overstaan van de slaven (in Saint-Domingue), de Joden, de oorlog tegen Rusland in 1810, de gevangen genomen Ottomanen tijdens de Franse invasie in het Midden Oosten.
Voor zover ik weet zijn de hier vermelde feiten correct[3].
Het is goed deze feiten te kennen om de Franse chauvinisten van gisteren en vandaag, die heimwee hebben naar het “grandeur” van het Franse imperialisme, van antwoord te dienen.
Toch ga ik niet akkoord met de interpretatie van die feiten en is het fout een gelijkheidsteken te plaatsen tussen Napoleon en Hitler, tussen de misdaden van Hitler en die van Napoleon.
De vergelijking tussen Hitler en Napoleon bestaat als sinds de tweede wereldoorlog.
Het is vooral een Britse traditie om Napoleon zwart te maken. Voor vele Britten is trouwens ook de Franse Revolutie een opeenstapeling van geguillotineerde hoofden.
Er zijn maar enkele Franse historici die even streng zijn in hun beoordeling van Napoleon. Een goede samenvatting van dergelijke overdreven beschuldigingen vond ik op de website van Justitia & Veritas[4].
De caricaturen in deze bijdrage zijn van
de grote caricaturist James Gillray[5]
Antwoord op enkele beschuldigingen en vergelijkingen tussen Napoleon en Hitler.
Het is onmogelijk op alle beschuldigingen in te gaan.
Ik beperk mij tot enkele
- Napoleon, de slavernij en de “genocide” in Saint-Domingue (vandaag Haïti).
De slavernij in Frankrijk en haar kolonies werd afgeschaft midden de Terreur op 4 februari 1794 – 16 Pluviôse van het jaar II. Trouwens, zonder zou de emancipatie van de slaven onmogelijk zijn geweest. De bevrijding, drie jaar eerder, in Saint-Domingue (het latere Haïti) was het werk van de zwarten zelf onder leiding van de Toussaint-Louverture. Hij verdreef de Engelsen en Spanjaarden uit het eiland en werd generaal van de Franse Republiek.
Na de nederlaag van de sansculotten en de Jacobijnen in de zomer van 1794 eisten de burgerij en die kolonialisten het herstel van de slavernij.
De oorlog met Engeland, die over de zeeën heerste, maakte dit onmogelijk.
Het herstel van de slavernij in haar kolonie werd mogelijk door het einde van de oorlog met Engels en de vrede van Amiens op 25/03/1802. De Franse vloot kon de kolonies opnieuw bereiken.
Generaal Leclercq (schoonbroer van consul Bonaparte) ondernam de pacificatie van Saint-Domingue, de rijkste kolonie van Frankrijk. Toussaint-Louverture werd verslagen in juni 1802.
De Franse Republiek wilde van Saint-Domingue haar springplank maken voor de volledige kolonisatie van La Louisiane[6], dat zij net had terug gekregen.
Het herstel van de slavernij op 12 mei 1802 was dus een belangrijke stap in de herstel hernieuwde koloniale politiek.
Maar de vrede duurde niet lang. In de nieuwe oorlog tegen Engeland (die tot de val van Napoleon zou duren) herwonnen de Britten hun hegemonie over de wereldzeeën, zeker nadat de Franse vloot bij Trafalgar in 1804 werd verslagen en vernietigd. Daarom was Napoleon verplicht zijn koloniale maritieme ambities op te bergen om zich te concentreren op de verovering van het Europese continent om de Britten uiteindelijk te verslaan[7].
Het is dan niet verwonderlijk dat Frankrijk Louisiana aan de jonge Verenigde Staten verkocht op 3 mei 1803.
Ondertussen waren de slaven opnieuw in opstand gekomen in het Franse Saint-Domingue. Onder leiding van Dessalines versloeg het Franse interventieleger hen in 1803.
Haïti, de eerste vrije zwarte staat werd geboren in januari 1804.
Haïti diende tot in de jaren dertig van de vorige eeuw elk jaar een schadevergoeding te betalen aan de erfgenamen van de slavenhouders en grootgrondbezitters omwille van het geleden verlies..
De twee oorlogen van Frankrijk tegen de zwarten op het eiland waren bijzonder wreed. Massaslachtingen van beide zijden waren schering en inslag.
Het was een typisch koloniale oorlog waarin de Britten sinds lang meester waren en zullen blijven tot de dekolonisaties vanaf de tweede helft van de 20ste De Fransen volgden dezelfde moorddadige politiek gedurende dezelfde periode in ondermeer Indochina en Algerije, waarbij miljoenen “inlanders” het leven lieten tijdens de bevrijdingsstrijd.
Natuurlijk waren Napoleon en de Franse regeringen na hem racistisch. Het was echter niet de bedoeling van Napoleon om een genocide te organiseren om de zwarten uit te roeien. De pacificatie van het land en het herstel van de slavenarbeid was zijn doel, daarbij hoorden massaslachtingen en moordpartijen.
De bewering dat de Fransen de zwarten op het eiland wilde vervangen door nieuw aangevoerde slaven uit zwart Afrika kan niet ernstig genomen worden. Het was misschien de natte droom van de meest agressieve kolonialisten maar een nieuw aanvoer van zwarten zou een uiterst moeilijke en dure klus zijn geworden. De Franse slavenhandel, met Bordeaux en Nantes als centra, was verdwenen. Het “kweken” van slaven in de kolonies was winstgevend.
De slavernij werd in Frankrijk pas afgeschaft in 1848 na de democratische februari revolutie van datzelfde jaar. Dit veranderde eigenlijk niet zoveel voor de werkers in de plantages en de mijnen in de kolonies.
Het herstel van de slavernij door Napoleon is een echte schande. Toch mogen we niet uit het oog verliezen dat Napoleon het lijfeigenschap[8] afschafte in de door hem veroverde Duitse staten, waar de Code Civil[9] van kracht werd - De “Jodenvervolging”.
Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen de Serafijnse en de Askenazi Joden in Frankrijk. De eerste groep Joden was verdreven uit Spanje sinds het einde van de 15de eeuw en was goed geïntegreerd, vooral in de streek van Bordeaux. De tweede groep Joden kwam uit het Oosten en leefde vooral in de Elzas en Lotharingen. De Askenazi Joden spraken Jiddisch en hielden vast aan hun tradities. Hun integratie was zeer problematisch.
De Joden werden pas op 27 september 1791 Franse burgers (ruim twee jaar na de verklaring van de Rechten van de Mens en de juridische gelijkheid onder alle burgers).
Napoleon draaide de rechten van de Joden gedeeltelijk terug door de “infame decreten” van 10 december 1806, van 17 maart en 20 juli 1808, waarbij achtereenvolgens de Joodse bankiers en handelaars werden gediscrimineerd en de Joodse godsdienst werd gediscrimineerd (geen vergoeding van de rabbijnen, controle op de synagogen, het verbod van het geven van Joodse namen). Hoe groot ook die discriminaties en pesterijen ook waren, we zijn hier ver van de Shoah politiek onder het nazisme. - De verovering van Rusland.
Keizer Napoleon wilde het Euro-Aziatisch continent veroveren en rekende daarom op een coalitie met de tsaar. Dat lukte in juni 1807 met de akkoorden van Tilsit. Maar tsaar Alexander I wilde en kon de continentale blokkade tegen Engeland niet respecteren en zocht dus opnieuw toenadering met de Engelsen. Om de tsaar opnieuw in zijn gareel te dwingen viel Napoleon Rusland binnen in 1810.
Het ging dus niet om de vernietiging van de Russische natie, het Tsarisme[10] of het Russische volk. De politiek van Napoleon stond dus lijnrecht tegenover die van Hitler die het Bolsjewisme wilde vernietigen, de Russen als minderwaardig volk uit te buiten en van Rusland een wingewest (lebensraum) van Duitsland te maken. - Het afslachten van Ottomaanse soldaten
Tijdens de Franse expeditie van 1799 in Egypte en Syrië onder leiding van generaal Bonaparte slachtten de Fransen tussen 2500 en 4000 gevangen genomen Ottomaanse soldaten af na de verovering van Jaffa in maart van dat jaar. De soldaten werden afgemaakt met bajonetten en messen omdat de munitie op was[11].
Maakte Napoleon van het vermoorden van krijgsgevangen geen een systeem zoals de Duitsers in de Sovjet-Unie waarbij de gevangen genomen Joden en Communisten onmiddellijk werden afgemaakt? Neen. Napoleon was een pragmatisch en cynisch man. Na de overwinning in Jaffa was het Franse leger fel verzwakt, logistiek en bevoorrading waren een enorm probleem. Hij kon “niets aanvangen” met de gevangen. Hen voeden en afvoeren naar Egypte was geen optie. Vele gevangenen, die reeds eerder door de Fransen waren gevat en vrijgelaten, na te hebben beloofd de wapens niet meer op te nemen, bestreden de Fransen opnieuw en dus had Napoleon een “excuus”[12] om hen af te maken.
Wat de grond van de zaak betreft
Napoleon was zonder twijfel een dictator en hij heeft heel wat misdaden begaan.
Maar daarom “alle dictators” op een hoop gooien en hem met Hitler vergelijken, heeft geen zin. In een discussie over de beoordeling van Napoleon (ondermeer met Churchill) ging Stalin er niet mee akkoord om Napoleon gelijk te stellen met Hitler.
Stalin: “Napoleon heeft de krachten van de reactie bestreden door zich te steunen op de progressieve krachten, terwijl Hitler (…) zich steunde op de krachten van de reactie om de vooruitstrevende krachten te bestrijden”[13].
Dictators oefenen hun macht uit binnen een bepaald systeem (dat ze al of niet hebben gecreëerd).
Julius Caesar was een dictator en hij is verantwoordelijk voor heel wat massamoorden en zelfs genocides (zoals trouwens de meeste van zijn collega’s in het Oude Rome). Toch heeft Caesar een positieve historische rol gespeeld[14]. Als vertegenwoordiger van de ‘verlichte” aristocratie steunde hij zich op het plebs en wilde hij het Romeinse burgerschap geven aan alle vrije inwoners van het Romeinse Rijk, ook in de veroverden gebieden. Daarom kozen de meeste bewoners van het Rijk om zich te assimileren en kon de Romeins-Griekse beschaving nog 4 eeuwen blijven voortbestaan. Deze erfenis bleef bestaan na de val van het West Romeinse Rijk en vergemakkelijkte de overgang naar het feodalisme en het verdwijnen van de slavernij als overheersend systeem.
Napoleon was de vertegenwoordiger van de grote Franse burgerij die met de steun van de volksbeweging het Ancien Regime had weggevaagd.
Napoleon kon zijn militaire staatsgreep uitvoeren omdat:
1ste, de burgerij zich bedreigd voelde door de volksbeweging enerzijds en de royalisten anderzijds.
2de, de burgerij haar kapitalistisch systeem wilde verankeren in het nieuwe Frankrijk. Napoleon beschermde de burgerij en haar bezittingen door de Code Civil (Code Napoleon) uit te vaardigen in de Franse (later ook “Belgische”, “Hollandse”) staat.
3de, de burgerij nood had aan expansionisme nadat ze haar economische macht en nationale macht hebben geconsolideerd. Een buitenlandse markt veroveren kan het makkelijkst via oorlogen.
4de, de boeren Napoleon steunden. Dankzij de dictatuur van Napoleon konden de boeren hun pas verworven grond behouden en nieuwe gronden buitmaken in Europa[15].
5de De werkers in de steden vreesden de honger en leden onder de grote werkloosheid.
Door zijn oorlogen heeft hij het Ancien Regime in het westen van Europa rake klappen gegeven.
Het Franse nationalisme was de inspiratiebron voor de nationale bewegingen in Polen, Duitsland en zelfs Rusland (de Decembristen opstand in december 1825[16]).
De Franse nationale burgerij (en haar expansiedrang) botste tegen de macht van de Britse burgerij. Deze heerste over de zeeën en wilde beletten dat de Fransen het Euro-Aziatische continent (tot misschien in Indië) gingen veroveren ten nadele van de wereldheerschappij van Groot-Brittannië. De Britten speelden het slim en financierden de verschillende coalities tegen Frankrijk. De Franse. Keizer Napoleon slaagde niet in zijn poging om zich met de Oostenrijkse aristocratie (hij huwde de dochter van de keizer), de Pruisische en de Russische te verzoenen om een eigen tegenfront te vormen tegen de Britten.
Marxisten zijn van oordeel dat Napoleon een zeer complexe figuur was, tegelijk revolutionair en contrarevolutionair. Een dialectische beoordeling dringt zich. Anderzijds begrijp ik wel de walging van de democraten, progressieven en linkse voor de Napoleon cultus van gisteren en vandaag.
Om terug te keren op de “Black Propaganda” van de Britten.
Duitse historici (ook progressieven), die het moeilijk hebben met de veroordeling van “dé Duitsers” (alle Duitsers) onder de nazidictatuur, wijzen er terecht op (zonder daarom de parlementaire burgerlijke democratie van het Brits imperialistisch regime gelijk te stellen met het Hitler regime) dat de Britten de wereldkampioenen waren van massamoorden en genocides in de wereld[17] vóór Hitler aan de macht kwamen de wereld in oorlog stortte.
Wanneer we oordelen over historische gebeurtenissen, personages en periodes doen we dat best zonder enig nationalisme of chauvinisme. Het historisch en dialectisch materialisme maakt een juiste analyse mogelijk.
Frans De Maegd, november 2015
[1] http://www.dailymail.co.uk/news/article-1038453/The-French-Fuhrer-Genocidal-Napoleon-barbaric-Hitler-historian-claims.html
[2] https://fr.wikipedia.org/wiki/Le_Crime_de_Napol%C3%A9on
[3] Het vergassen van mensen was mij onbekend. Dat de Fransen in die periode snel, massaal en goedkoop konden uitschakelen wel. Zo liet de afgevaardigde van de Conventie Jean-Baptiste Carrier te Nantes tussen november 1793 en februari 1794 honderden royalisten verdrinken in de Loire door schepen te kelderen met kanonkogels
[4] http://napoleon-despote-raciste.skynetblogs.be/
[5] https://en.wikipedia.org/wiki/James_Gillray
[6] La Louisiane strekte zich oorspronkelijk uit van het zuiden van de huidige Verenigde Staten tot in het Noorden aan de grens van (Frans) Canada. Een groot deel van het territorium was weinig gekoloniseerde maar diende vooral de handel in pelsen. De Fransen verloren het grootste deel aan de Spanjaarden maar konden het herwinnen in 1800 na de vrede met Spanje. Het waren de Amerikanen die in het Zuiden de slavernij zullen veralgemenen tot na de nederlaag (in 1865) van het Zuiden in de Amerikaanse burgeroorlog
[7] “De zeeën (waar de Britten heersten, nvdr) verslaan door het continent te veroveren”.
[8] Geheel of gedeeltelijk. Hetzelfde gebeurde ook in het verslagen Pruisen. Tragisch genoeg was Napoleon niet van plan het lijfeigenschap af te schaffen in Rusland wanneer hij de tsaar zou hebben verslagen. Napoleon wilde zijn “vriendschap” met de Alexander I herstellen.
[9] Geheel of gedeeltelijk.
[10] Om zijn “vriendschap” met de tsaar te herstellen en Alexander niet voor het hoofd te stoten riep Napoleon de lijfeigenen in Rusland niet op om in opstand te komen en was hij ook niet van plan om na de overwinning de tsaar te verplichten het lijfeigenschap af te schaffen
[11] Over de massamoorden van Napoleon staat in het artikel van de Dailymail: “In Ribbe’s words, Napoleon, then First Consul, was the man who, for the first time in history, ‘asked himself rationally the question how to eliminate, in as short a time as possible, and with a minimum of cost and personnel, a maximum of people described as scientifically inferior’”. Wat is de bron van dit citaat? Volgens mij heeft Napoleon dit niet verklaart.
[12] Onaanvaardbaar natuurlijk, maar in zijn recente biografie over Napoleon verwijst Johan Op De Beeck naar dit “excuus” om de executies te verrechtvaardigen. Hij heeft wel een punt wanneer hij schrijft dat het uitschakelen van krijgsgevangenen in die tijden geen uitzondering was. Napoleon, deel 1: van strateeg tot keizer, Manteau, Amsterdam, 2014. p. 189-190.
[13] “Napoléon a combattu les forces de la réaction et s’est appuyé sur les forces progressistes, alors qu’Hitler (…) s’appuie sur les forces de la réaction et combat les forces progressistes”Roberts Geoffrey, Les guerres de Staline, Éditions Delga, Paris, 2014, pagina 153.
[14] Zie de beoordeling van Parenti in zijn boek de moord op Julius Caesar, EPO, Berchem, 2004. http://www.epo.be/uitgeverij/boekinfo_boek.php?isbn=9789064453625
[15] Zie het eindartikel in De 18de Brumaire van Louis Bonaparte (1852) van Karl Marx. https://www.marxists.org/nederlands/marx-engels/1852/18e.htm
[16] https://nl.wikipedia.org/wiki/Decembristenopstand
[17] Niet alleen in de Derde Wereld (de Britten waren “de uitvinders” geweest van de concentratie campagnes in hun strijd tegen de Zuid-Afrikaanse boeren) maar ook in West Europa. In het midden van de 19 eeuw heerste er een grote hongersnood in Ierland omwille van de aardappelziekte. Terwijl graan en vlees werden uitgevoerd naar Engeland door de Britse landlords kwam zowat 1/3 van de bevolking om van de honger, 1/3 emigreerde en 1/3 bleef met moeite in leven. Vele duizenden dienden als slaven te werken in the work-houses (150.000 kinderen in 1850).
Het kan verkeren... 